Colonia, 1872 : De arte rhetorica, libri quinque

Définition publiée par RARE

Dominique De Colonia, De Arte rhetorica libri quinque, Lyon, apud Briday Bibliopolam, 1872, Liber Primus, chap. I, art. II, "De Figuris verborum", § I, "De Tropis", IV., "De Ironia", p 96-97

DE IRONIA.

Quid est Ironia?

R. Ironia, quæ Socrati adeo fuit in deliciis, est Figura qua aliud plane dicimus quam verba ipsa significare videntur, Quando v. g. quempiam simulata laudatione salse ac ingeniose perstringimus; nimirum aliud aperte dicendo, aliud vero innuendo: unde recte vocatur a Quintiliano, diversiloquium, dissimulatio et illusio, ut sonat græca ipsa Ironiæ vox.

Eximia est Ciceronis Ironia in Miloniana:

Sed stulti sumus, inquit, qui Drusum, qui Africanum, Pompeium, nosmetipsos cum Publio Clodio conferre audeamus. Tolerabilia fuerunt illa: Clodii mortem æquo animo ferre nemo potest; luget senatus; mœret equester ordo; tota civitas confecta senio est; squallent municipia; afflictantur coloniæ; agri denique ipsi tam beneficum, tam singularem, tam mansuetum civem desiderant.

Boileau (Sat. 9) utitur quoque Ironia:

Puisque vous le voulez, je vais changer de style

Je le déclare donc: Quinault est un Virgile;

Pradon comme un soleil en nos ans a paru,

Pelletier écrit mieux qu’Ablancourt et Patru;

Cotin, à ses sermons traînant toute la terre, 

Fend les flots d’auditeurs pour aller à sa chaire.

Intelligitur autem Ironia vel ex ipsa re quæ dicitur; vel ex amara quadam vocis inflexione, ut si dicas: O præclarum ovium custodem lupum; vel adhibitis hujusmodi vocibus, scilicet, nimirum, nempe, credo, etc. velut apud Terentium: Id populus curat scilicet. Sic quoque Molière: Géronte: Cinq cents écus! N’a-t-il point de conscience? – Scapin: Vraiment, oui, de la conscience à un Turc!

Quis est usus Ironiæ?

R. 1. Sæpe urget cum vi et irrisione adversarii.

2. In summis affectibus adhibetur,:in ira, in indignatione, aliquando etiam in desperatione. Sic Orestes apud Racine (Andromaque):

Grâce aux dieux! mon malheur passe mon espérance!

Oui, je te loue, ô ciel! de ta persévérance!

Appliqué sans relâche au soin de me punir,

Au comble des douleurs tu m’as fait parvenir;

Ta haine a pris plaisir à former ma misère.

J’étais né pour servir d’exemple à ta colère,

Pour être du malheur un modèle accompli.

Eh bien! je meurs content, et mon sort est rempli.

3. Quandoque laudi velut condimento est, et vocatur Asteismus. Sic. Boileau (Ep. 8):

Grand roi, cesse de vaincre, ou je cesse d’écrire.

4. Ironia, quæ ambigua voce continetur, præcipuum quemdam Ieporem ac venustatem habet; velut:

Quis neget Æneæ magna de stirpe Neronem?

Sustulit hic matrem; sustulit ille patrem.