ENUMERATIO (PARTIUM) / ÉNUMÉRATION (DE PARTIES)
Quid est Partium enumeratio?
Est Totiûs suas in partes Divisio.
Quotuplex fieri potest Divisio?
Duplex. Prima est Divisio Totiûs in partes essentiales; altera in partes integrales.
Quomodo fit Divisio in Partes essentiales?
Recensendo per Partes, quae ad rei alicujus essentiam pertinent.
Quomodo fit Divisio in Partes integrales?
Si Totum distribuatur in eas partes, quae non ad essentiam, sed ad solam integritatem pertinent.
Subjice exempla.
1. Si de Homine dicturus, Corpus primùm, Animam deinde descripsero, tum erit Divisio in Partes essentiales; Corpus enim & Anima hominis essentiam constituunt.
2. Si de Corpore humano verba faciens, singulae Corporis partes enumerentur, erit Divisio in Partes integrales. Membra enim non constituunt Corporis essentiam, sed tantùm efficiunt ut sit integrum.
Cedo exemplum gallicum.
Sic Illust. Fenelo.
" Aux pieds de ce trône étoit la Mort pâle & dévorante avec sa faulx tranchante qu’elle aiguisoit sans cesse. Autour d’elle voloient les noirs Soucis, les cruelles Défiances, les Vengeances toutes dégoutantes de sang & couvertes de plaies; les Haines injustes, l’Avarice qui se ronge elle-même; le Désespoir qui se déchire de ses propres mains; l’Ambition forcenée qui renverse tout; la Trahison qui veut se repaître de sang, & qui ne peut jouir des maux qu’elle a faits; l’Envie qui verse son venin mortel autour d’elle, & qui se tourne en rage dans l’impuissance où elle est de nuire; l’Impiété qui se creuse elle-même un abîme sans fond, où elle se précipite sans espérance; les Spectres hideux, les Phantômes qui représentent les morts pour épouvanter les vivants, les Songes affreux, les Insomnies aussi cruelles que les tristes songes. Toutes ces images funèbres environnoient le fier Pluton & remplissoient le Palais où il habite."
Et Bossuetius in Orat. pro Reginâ Magnae Britanniae.
"Vous verrez, Chrétiens, dans une seule vie,Toutes les extrêmités des choses humaines, &c."
Ita Russoeus varias hominis conditiones versiculis sequentibus enumerans:
Que l’Homme est bien durant sa vie,
Un parfait miroir de douleurs!
Dès-qu’il respire, il pleure, il crie,
Et semble prévoir ses malheurs.
Dans l’enfance toujours des pleurs;
Un Pédant porteur de tristesse;
Des livres de toutes couleurs;
Des châtiments de toute espèce.
L’ardente & fougueuse jeunesse
Le met encore en pire état;
Des créanciers, une maîtresse,
Le tourmentent comme un forçat.
Dans l’âge mûr, autre combat;
L’ambition le sollicite;
Richesses, dignités, éclat,
Soins de famille; tout l’agite.
Vieux, on le méprise, on l’évite;
Mauvaise humeur, infirmité,
Toux, gravelle, goutte, pituite,
Assiégent sa caducité.
Et alibi Chrysologue toujours opine, & c.
Sic etiam Berénice in Racinio de Tito Pedissequam alloquitur:
De cette nuit, Phénice, as-tu vû la splendeur?
Tes yeux, & c. Act. 1. sc. 5.
Ovidius de Rege Midâ.
Laetus abit, gaudetque malo Berecynthius [note: Midas Phrygiae rex ubi mons Berecynthus.] heros,
Pollicitique fidem, tangendo singula tentat.
Vixque sibi credens, non altâ fronde virentem
Ilice detrahit virgam, virga aurea facta est:
Tollit humo saxum, saxum quoque palluit auro;
Contigit & glebam, contactu gleba potenti
[note: Auri moles] Massa fit: arentes Cereris decerpsit aristas;
Aurea messis erat: demptum tenet arbore pomum;
[note: In earum hortis erant aurea pomma] Hesperidas donasse putes: si postibus altis
Admovit digitos; postes radiare videntur.
Ille etiam liquidis palmas ubi laverat undis,
Unda fluens palmis [note: Jupiter in auream pluviam mutatus illam delusit converso in pretium Deo. Horat.] Danaen eludere posset
Venetiarum Descriptio per Enumerationem partium: ex Maffejo.
Venetiarum Urbis in recessu intimo Sinûs Adriatici, ea regio ac situs est, ut leniter stagnantes ex alto aquae, illam omni ex parte circumluant. Ea inclytae urbi, & ad merces copiasque invehendas, opportuna receptacula, & contra hostiles incursus munimenta firmissima sunt. Ex iis porrò aestuariis majores minoresque Euripi totam urbem incursantes, variis maeandris ac flexibus ita distinguunt, ut quot in partes pedibus, in totidem ferè mari aditus sit, egregiò sanè vel artis, vel naturae miraculo. Indè vicorum, insularum & portuum ingens numerus: ut qui diutiùs ibi versati non sunt, viarum locorumque modò varietate, modò similitudine saepè fallantur. Sed contra ejusmodi ambages certum paratumque remedium est maxima multitudo cymbarum, quae usquequaque dispersae, nominatim ad omnia & publica & privata loca quemlibet, haud ita magnâ mercede trajiciant.
Hoc exemplum refertur etiam ad Topographiam.
Denique apud Juvenalem, Satyr. 3.
Grammaticus, Rhetor, Geometres, Pictor, Aliptes,
Augur, Schoenobates, Medicus, Magus, omnia novit
Graeculus esuriens: in coelum jusseris, ibit.
Ad summam non Maurus erat, nec Sarmata, nec Thrax
Qui sumpsit pennàs, mediis sed natus Athenis.
Vide, & Henriaden apud Voltarium.
Là, gît la sombre Envie à l’oeil timide & louche,
Versant sur des lauriers, &c.
Et apud Racinium in Phaedrâ ubi Poëta introducit Hyppolitum sic Therameni loquentem:
Attaché près de moi par un zèle sincère,
Tu me contois alors l’histoire de ton père, &c.
Tullius in Orat. pro lege Manil. hujus loci egregium & perfectissimum exhibet tyronibus exemplum n. 28. – 37. his verbis: Ego enim sic existimo, & c.
Et pro Archiâ Poëtâ n° 19. & seq. Sit igitur, Judices.
Alia est enumeratio simplex, quae fit in levioribus rebus per membra, aut etiam incisa. Ita Cicero Catilin. 1. n. 13. Quid est, inquit, Catilina, quod te in hac urbe delectare possit?... Quae nota domesticae turpitudinis non inusta vitae tuae est?... Quod facinus à manibus unquam tuis, quod flagitium à toto corpore abfuit?
Alia est ornatior, cùm membra membris opponuntur & evolvuntur paulò fusiùs per varias figuras, maximè Antithesim, Gradationem & Subjectionem.
Nota Enumerationem partium utilem esse ad inveniendam cujuscumque orationis divisionem. Posses juxtà datas regulas probare, vitam hominis esse planè miseram, sive excurrendo in varias aetates hominis, sive recensendo diversas hominum conditiones, & ostendendo suis singulos laborare incommodis & molestiis; quae omnia mirum in modum augerentur, si incommodis quae sunt à naturâ, addantur pugnae & perturbationes quae à cupiditatibus oriuntur. Quid enim infelicius homine, sive naturae infirmitas spectetur, sive ostendatur imperium cupiditatum quibus etiam sapientissimi serviunt!
Curandum est ne ab Exordio aut à Narratione repetatur orationis Enumeratio. Cic. 1. de Inv. 47.