Pierre Thomas Nicolas Hurtaut, 1782 : Manuale rhetorices

Définition publiée par Vialleton

P. T. N. Hurtaut, Manuale rhetorices ad usum studiosae juventutis academicae, Exemplis tum Oratoriis, tu Poeticis, editio tertia, Paris, chez l'auteur, 1782, troisième section "De Elocutione", chapitre II "De Sermonis Dignitate", "Primum genus Troporum, VII "De Metalepsi", p. 183-184.

Transcendit mediis gradibus Metalepsis ad altum.

 

Quid est Metalepsis?

Est Tropus, seu species Metonymiae, in quo unum pro alio usurpatur, ad cujus cognitionem veluti per gradationem, nos ducit: vel est Tropus in quo consequens exprimitur ut antecedens intelligatur, & vice versâ.

Affer exemplum.

Ita Virgilius in Ecl. I. 70.

Post aliquot, mea regna videns, mirabor aristas.

Id est, post aliquot annos: nam ex aristis spicas & segetes, ex segetibus aestates, & ex aestatibus annos intelligimus.

Dicitur in familiari colloquio: C’est un vin de quatre feuilles, c’est un bois de quatre feuilles, pro vino & ligno quadrimo.

 Et Eclogâ IX. 19.

Quis caneret Nymphas? Quis humum florentibus herbis

Spargeret, aut viridi fontes induceret umbrâ?

Id est, quis caneret humum florentem?

Quis, ut tu, describeret fontes vividos, & c.

Tum Phaetontiadas musco circumdat amarae

Corticis, atque solo proceras erigit alnos. Eclog. VI.

Hîc Poëta inducit Silenum tam vividè canentem sorores Phaëtontis in populos mutatas, ut haec ipsa mutatio deprehendi videatur. Qui modi dicendi ad Hypotyposim referri possunt.

Cedo alia exempla.

Haec vox cedo, cedere, ceder, est Metalepsis antecedentis pro consequente, quae in optimis auctoribus saepè significat, dic, vel da, dites ou donnez.

« Quand ou veut nous donner quelque chose, dit Du Marsais dans ses Tropes, nous refusons souvent par civilité; on nous presse d’accepter, & enfin nous répondons je vous cede, je vous obéis, je me rends, donnez, cedo, da. Cedo, qui est le plus poli de ces deux mots, est demeuré tout seul dans le langage ordinaire, sans être suivi de dic ou de da, qu’on supprime par ellipse. Cedo signifie alors ou l’un ou l’autre de ces deux mots, selon le sens; c’est ce qui précéde pour ce qui suit; & voilà pourquoi on dit également cedo, soit qu’on parle à une personne, ou à plusieurs: car tout l’usage de ce mot, dit un ancien Grammairien, c’est de demander pour soi: Cedo sibi poscit & est immobile. » Cornel. Fronto; apud Aurores Linguae Latinae, pag.1335.V.Cedo."

Idem intelligere est de voce desiderari, quae significat abesse, vel mortuum, vel perditum esse. Ex parte Alexandri triginta omninò & duo ex peditibus desiderati sunt, id est, occisi. Nulla navis desiderabatur; id est, nulla perdita est.

Quinque dies tibi pollicitus me rure futurum;

Sextilem totum, mendax, desideror.

                               Horat. Lib. I. Ep. 7.

Quo in loco desideror significat absum.

Huic generi addi possunt duae figurae sequentes, Epanalepsis & Epanodos.

 

 Epanalepsis.

 Incipit & voce exit Epanalepsis eâdem.

 Affer exemplum.

Ita Cicero pro Marcello:

Vidimus tuam victoriam praeliorum exitu terminatam: gladium vaginâ vacuum in urbe non vidimus.

Idem Cicero pro Milone, n. 95.

Negat enim se, & c.

Et apud Virg.  AEn.

Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa;

Victus amore tui, cognato sanguine victus.

Ovidius II. Fast.

Una dies Fabios ad bellum miserat omnes:

Ad bellum missos, perdidie una dies.

Et VI. Fast.

Qui bibit indè, furit: procul hinc discedite, queis est

Cura bonae mentis: qui bibit indè, furit.

Haec figura res graves cum majestate inculcat.

 

Epanodos seu Regressio.

Prima velut mediis, mediis ita Epanodos ima Consona dat repetens.

Exemplum.

                             Crudelis tu quoque mater,

Crudelis mater, magis an puer improbus ille?

Improbus ille puer, crudelis tu quoque mater.

                                            VIRG.

Ita apud Tullium pro Plancio:

Gratiam qui refert, habet: & qui habet, in eo quod habet, refert.

Et pro Caecinnâ:

Quia res indigna sit, ideò turpem existimationem sequi; quia turpis existimatio sequatur, ideò rem indignam non judicari.

Haec figura distinctiones & argumentationes concinnat: ergo soli consulit ornatui, affectus abest.